Η Aleksandra Kubiak-Schneider είναι Πολωνή αρχαιολόγος που ασχολείται κυρίως με την επιγραφική με πολύ σημαντική ακαδημαϊκή καριέρα τόσο στην πατρίδα της όσο και στη Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία και με ουσιαστική συμμετοχή στην αποστολή της πολωνικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Παλμύρα της Συρίας —αυτήν που ρήμαξαν οι τζιχαντιστές, κυρίως το ναό/ιερό Baalshamin— όπου έχει ανασκάψει κυρίως η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Σε αυτή την αποστολή παλιότερα μετείχε και ο P. Collart, αυτός που κυρίως είχε ανασκάψει/δημοσιεύσει τους δικούς μας Φιλίππους. Είναι ειδική στα περίπλοκα θέματα των θεοτήτων της ύστερης αρχαιότητας, ιδιαίτερα της Παλμύρας (κυρίως 3ος αι. μ.Χ.) και της ρωμαϊκής εποχής.
Πρόσφατα στον ηλεκτρονικό τύπο, που μετέφερε με ακρίβεια ξένα δημοσιεύματα, έγιναν γνωστά τα εξής:
(Αντιγράφω:)
12.7.2022 (Σκάι):
«Η μεταδιδακτορική ερευνήτρια Aleksandra Kubiak-Schneider του Πανεπιστημίου του Wroclaw στην Πολωνία, σύγκρινε τις επιγραφές της Παλμύρας με επιγραφές που έχουν βρεθεί σε όλη τη Μεσοποταμία και βρήκε ορισμένες ομοιότητες.
Ο μυστηριώδης θεός που αναφέρεται ως ο «Άρχοντας του Σύμπαντος» σε επιγραφές στην αρχαία Παλμύρα, στη σημερινή Συρία, στο παρελθόν έχει προβληματίσει αρκετά τους επιστήμονες, ωστόσο, τώρα μια Πολωνή ερευνήτρια υποστηρίζει πως έλυσε το μυστήριο της ταυτότητάς του.
Η Παλμύρα είναι μία πόλη που άνθισε πριν 2.000 χρόνια ως το κέντρο του εμπορίου που σύνδεε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με την Ασία, αλλά υπήρχε σαν πόλη πολύ πριν από αυτό. Η ανώνυμη θεότητα που βρίσκεται σε πολλές επιγραφές στην πόλη αναφέρεται ως «o Άρχοντας του Σύμπαντος», «αυτός που το όνομά του είναι ευλογημένο για πάντα» και ως «ελεήμων».
Συγκρίνοντας λοιπόν τους θεούς της Μεσοποταμίας, βρήκε πως ο ανώτατος θεός της Βαβυλώνας, Bel-Marduk, αναφέρεται πολλές φορές ως «ελεήμων», ενώ η φράση «κύριος του κόσμου» αναφερόταν για το θεό του ουρανού Baalshamin.
H ερευνήτρια θεωρεί πως ο ανώνυμος θεός
που αναφέρεται στις επιγραφές της Παλμύρας δεν είναι μία θεότητα αλλά πολλές που συμπεριλαμβάνουν και τις δύο που αναφέραμε και πως οι άνθρωποι δεν ανέφεραν το όνομα των θεών από σεβασμό. Επιπλέον, όταν οι άνθρωποι έγραφαν τις επιγραφές ζητώντας θεϊκή παρέμβαση, δεν τη ζητούσαν από ένα συγκεκριμένο θεό αλλά από οποιονδήποτε θα άκουγε τις προσευχές τους.
Δεν αποτελεί έκπληξη πως η εικόνα της θεότητας δεν υπάρχει στους βωμούς, ενώ σε αυτήν την περίπτωση δε συνδέεται με την απαγόρευση απεικόνισης ενός θείου προσώπου. Δεν υπήρχε κάποιος ανώνυμος θεός. Κάθε θεός που άκουγε και έδειχνε την εύνοιά του στα αιτήματα άξιζε μία αιώνια ευγνωμοσύνη.
Η πρόταση της ερευνήτριας μένει να μελετηθεί και να υιοθετηθεί ή να απορριφθεί από τα μέλη της επιστημονικής κοινότητας που μελετούν την Παλμύρα για χρόνια.
Η Παλμύρα υπήρξε κατά την αρχαιότητα σημαντική πόλη της κεντρικής Συρίας, κτισμένη σε μία όαση 215 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Δαμασκού και 120 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Ευφράτη. Για αιώνες ήταν ζωτικός σταθμός για τα καραβάνια που διέσχιζαν τη Συριακή έρημο και ήταν γνωστή ως η «Νύμφη της Ερήμου». Το ελληνικό όνομα «Παλμύρα» αποτελεί μετάφραση του αρχικού αραμαϊκού ονόματος Tadmor, που σημαίνει «φοινίκια πόλη».
Αρχαίες αραμαϊκές επιγραφές έκαναν λόγο για μια σημαντική θεότητα που λατρευόταν στην Παλμύρα η οποία αναφερόταν ως «Άρχοντας του Σύμπαντος» χωρίς να υπάρχουν αναφορές για το όνομα, τις ιδιότητες του κ.α. Οι ιστορικοί προσπαθούν εδώ και πολλά χρόνια να ανακαλύψουν την ταυτότητα αυτής της θεότητας χωρίς να τα έχουν καταφέρει.»
Επίσης, Ναυτεμπορική 12 Ιουλίου 2022:
«Η θεότητα αυτή αναφέρεται επίσης ως «ελεήμων» και «αυτός το όνομα του οποίου θα είναι αιώνια ευλογημένο». Η μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Wrocław στη Πολωνία Αλεξάντρα Σνάιντερ μελέτησε ένα πλήθος κειμένων, αρχείων και άλλων πηγών της επίμαχης περιόδου από την ευρύτερη περιοχή της Μεσοποταμίας και κατέληξε σε ένα ενδιαφέρον συμπέρασμα.
Σύμφωνα με την ερευνήτρια ο Άρχοντας του Σύμπαντος δεν προσωποποιούνταν σε μια θεότητα αλλά σε περισσότερες. Ο κορυφαίος θεός της Βαβυλώνας, ο Bel-Marduk, αναφερόταν επίσης ως «ελεήμων». Ο θεός του ουρανού, ο Baalshamin, αναφερόταν ως ο «Άρχοντας του Κόσμου» τίτλος παραπλήσιος στο Άρχοντας του Σύμπαντος. Σύμφωνα με την Σνάιντερ πολλές φορές οι άνθρωποι δεν αποκαλούσαν το όνομα του θεού στις αναφορές τους ως ένδειξη σεβασμού και ότι ως Άρχοντα του Σύμπαντος οι κάτοικοι της Παλμύρας και των γύρω περιοχών θεωρούσαν ένα μείγμα θεοτήτων ανάμεσα στις οποίες ο Bel-Marduk και ο Baalshamin.
Η Σνάιντερ καταγράφει τα ευρήματα και την θεωρία της σε ένα ηλεκτρονικό βιβλίο που έγραψε και σε αυτό αναφέρει ότι δεν υπήρχε ποτέ κάποιος ανώνυμος θεός αλλά ορισμένες φορές οι άνθρωποι δεν απευθύνονταν σε κάποιον συγκεκριμένο θεό αλλά σε οποιονδήποτε θα μπορούσε να ακούσει τις προσευχές τους και σε αυτό το πλαίσιο έδιναν διάφορα ονόματα σε θεούς όπως το Άρχοντας του Σύμπαντος που όμως δεν αφορούσαν μια αλλά πολλές θεότητες.
Δεν διαθέτω καμία απολύτως ειδικότητα για να πάρω θέση σε αυτά τα τόσο περίπλοκα θρησκειολογικά ζητήματα. Θα ήθελα ίσως κάποτε να κοίταζα όλο αυτό το επιγραφικό υλικό των επικλήσεων προς την Θεότητα του σύμπαντος, αλλά και όσο μπορούσα περισσότερη αραμαϊκή ποίηση (Εφραίμ ο Σύρος).[1] Εκείνο όμως που τώρα θα μπορούσα να πω είναι ότι μάλλον σίγουρα για πρώτη ίσως φορά εντοπίζεται στην ευρύτερη περιοχή μας η ανάγκη για την αναγωγή σε μία –ή, έστω, πολλές–, θεότητα της παντοδυναμίας του ελέγχου και ερμηνείας των μυστηρίων του σύμπαντος. Βέβαια το θέμα είναι τεράστιο, αφορά όλους τους πολιτισμούς, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη, από γενέσεως κόσμου.
Όμως σε μένα συνέβη το εξής: Ξεστράτισα για λίγο από την ομάδα μιας οργανωμένης εκδρομής και πήγα λίγο παραπέρα, προς τα ΒΑ του αχανούς αυτού αρχαιολογικού χώρου. Και βρέθηκα σε ένα διαμπερές, κατάφωτο κα μεγάλο βραχώδες κοίλωμα και αμέσως με πλησίασε ντυμένος με διαφανείς εσθήτες ένας εσμός από νεαρές γυναίκες με μη δυνατόν να περιγραφεί με λέξεις καλλονή και μου είπαν ψάλλοντας σε δακτυλικό εξάμετρο τα εξής: «είμαστε οι Σειρήνες του μ της Οδυσσείας. Ζούσαμε σε κείνο το νησάκι ακούγοντας τις φωνές όσων πνίγονταν και το κροτάλισμα από τα άσπρα κόκαλα που τα πηγαινοέφερνε ο παφλασμός των κυμάτων στην ακροθαλασσιά. Να μη πιστεύετε ό,τι διαβάζουν στις επιγραφές όλοι αυτοί οι επιστήμονες. Η Θεότητα του σύμπαντος είναι μόνο μία». Και παραμέρισαν για να περάσει μπροστά μία γυναίκα που άστραφτε. Και μου είπε η Θεότητα: « Όλο το σύμπαν είναι ένα μόριο και ένα μόριο περιέχει ένα σύμπαν». Και, λες και γνώριζε από τότε τις ανακαλύψεις του τηλεσκόπιου James Webb, « οι παμπάλαιοι, οι πρώτοι γαλαξίες, ανέκαθεν μου θύμιζαν εκείνες τις τεράστιες πολύχρωμες μέδουσες που βλέπαμε τα βράδια στο νησί μας στα σκοτεινά νερά.»
Ιούλιος/Αύγουστος 2022
[1] Βλ. αφιέρωμα στην αραμαϊκή ποίηση στο τεύχος 99 του ηλεκτρονικού περιοδικού fractal (Στάθης Κομνηνός).
