Το βιβλίο ως έργο τέχνης

«Το βιβλίο τέχνης είναι ένα μουσείο χωρίς τοίχους», είχε πει ο Γάλλος συγγραφέας και πολιτικός, Αντρέ Μαλρό. Πολύ περισσότερο όταν το βιβλίο ως σύλληψη και (ανα)κατασκευή αποτελεί από μόνο του έργο τέχνης. Αυτός ήταν ο θεματικός πυρήνας μιας έκθεσης που παρουσιάστηκε στον ανακαινισμένο χώρο της Παλαιάς Βιβλιοθήκης της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, με αφορμή την ανακήρυξη της Αθήνας ως Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου για το 2018.
Με τίτλο «Το βιβλίο ως έργο τέχνης», ήταν η δεύτερη (μετά το 2016) έκθεση με ανάλογη θεματολογία, που διοργανώθηκε από την ομάδα Project 2, μια ανοιχτή πλατφόρμα συμμετοχής καλλιτεχνών, με υπεύθυνες την Δέσποινα Σταύρου και τη Φιόνα Μουζακίτου. Εκατό Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της ομάδας, παρουσιάζοντας πάνω από 400 εικαστικά βιβλία διαφόρων διαστάσεων και υλικών. Η ποικιλία των έργων και η πολυεπίπεδη προσέγγιση της έννοιας του βιβλίου πρόσφεραν διάφορες, συχνά αναπάντεχες, εκδοχές του εντύπου, των λέξεων, της εικονογράφησης, της βιβλιοδεσίας, αλλά και του σύγχρονου e-book, με τα εργαλεία της τέχνης.
«Ο όρος artist’s book, εικαστικό βιβλίο, περιγράφει ένα βιβλίο σχεδιασμένο εξ ολοκλήρου από τον ίδιο την καλλιτέχνη ως έργο τέχνης», επισημαίνει η ιστορικός τέχνης και εικαστικός Φιόνα Μουζακίτου, που συνεπιμελήθηκε την έκθεση με τη Δέσποινα Σταύρου. «Οι καλλιτέχνες, με αφετηρία τη μορφή του βιβλίου, δημιουργούν βιβλία που συνδυάζουν πολλές μορφές τέχνης. Έτσι έχουμε τρισδιάστατα γλυπτά βιβλία, βιβλία με φωτογραφία, σχέδια, ζωγραφική, χαρακτικά, ποίηση, κείμενο, ψηφιακές εκτυπώσεις και ήχο. Τα artist’s books έχουν μία αμεσότητα σε σχέση με τα έργα οποιασδήποτε άλλης έκθεσης. Ο επισκέπτης μπορεί να τα ξεφυλλίσει και να τα διαβάσει».

Στον ανακαινισμένο χώρο της Παλαιάς Βιβλιοθήκης της ΑΣΚΤ, δίπλα σε αρκετά εκθέματα, υπήρχαν προστατευτικά γάντια με τα οποία οι επισκέπτες μπορούσαν να ξεφυλλίσουν τα χειροποίητα βιβλία, ανακαλύπτοντας όλα εκείνα που κρύβονταν στις εσωτερικές σελίδες. Τα ετερόκλητα κυριάρχησαν στον χώρο. Το μικρό μέγεθος ενός λιλιπούτειου ημερολογίου ταξιδιών (Έλενα Αντωνίου) συνυπήρχε με το μέγα-μέγεθος ενός τεράστιου βιβλίου (Κατερίνα Πασχαλίδου). Το βιβλίο «εκπροσωπήθηκε» επίσης από πολύπτυχα, κατασκευές και εγκαταστάσεις, που λειτουργούσαν ως πολλαπλές σημάνσεις της –ευρύτερης– έννοιας του βιβλίου.
«Υπάρχουν πολλά περισσότερα σε ένα βιβλίο από μια απλή ανάγνωση», είχε πει ο Μόρις Σέντακ, πολυβραβευμένος εικονογράφος και συγγραφέας παιδικών βιβλίων. Σε αυτά εντάσσεται η δημιουργία βιβλίων που ξεφεύγουν από τη διαδικασία της ανάγνωσης και αναδεικνύονται ως έργα τέχνης. «Τα artist’s books είναι μια μορφή τέχνης που στο εξωτερικό είναι πολύ διαδεδομένη και αποτελούν συλλεκτικά αντικείμενα για μουσεία, ιδρύματα και πανεπιστήμια», λέει η Δέσποινα Σταύρου. «Στις ΗΠΑ, πολλοί οργανισμοί, μουσεία και πανεπιστήμια, όπως to Museum of Contemporary Art Chicago, Boston Public Library, Stanford University Library και η Harvard Library, έχουν συλλογές εικαστικών βιβλιοθηκών. Ίσως την πιο εκτεταμένη συλλογή artist’s books διαθέτει το Ίδρυμα Smithsonian Libraries. Τα βιβλία της συλλογής προέρχονται από τον 20ό αιώνα μέχρι και σήμερα. Ένα μεγάλο μέρος της συλλογής είναι προσβάσιμο στο κοινό μέσω διαδικτύου στον καινούργιο ιστότοπο του Ιδρύματος, που είναι αφιερωμένος στα εικαστικά βιβλία (https://library.si.edu/collection/artists-books). Στην Ευρώπη τη μεγαλύτερη και πιο αξιόλογη συλλογή μπορούμε να τη βρούμε στο Victoria & Albert Museum, στην Αγγλία».