«Η σύλληψη του ωραίου σαν σώμα που γδύνεται και ξαπλώνεται και ουδέποτε ανεβαίνει στους ουρανούς»

Aντικείμενο της ποίησης της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ είναι η ανθρώπινη ύπαρξη. Και η ύπαρξη αποτελείται από ένα εδώ και τώρα σώμα και το ενεργειακό μέρος που το συνοδεύει και ονομάζουμε ψυχή. Το σώμα που βρίσκεται στις συνθήκες μιας έλλειψης (είναι γνωστό ότι η συγκεκριμένη ποιήτρια είχε θέματα από νωρίς με προβλήματα υγείας και εγχειρήσεις), μπορεί να είναι ακόμα περισσότερο σώμα διότι έχει την κάθε στιγμή την ανάγκη της αυτοεπιβεβαίωσής του, της διατράνωσης της παρουσίας του επάνω στη γη. Ίσως εκεί να βρίσκεται και το κλειδί της επιμονής με το σώμα στην ποίησή της, άλλωστε η ομιλία του σώματος -γνωρίζουμε από τη σύγχρονη ψυχολογία- είναι και η ομιλία του εσωτερικού εαυτού. Και η ποίηση αυτή είναι κατ' εξοχήν εσωτερική ποίηση, αφού με αφορμή κάποια εξωτερικά συμβάντα ή τις επινοήσεις τους, επιτελεί έναν στοχασμό για όλες τις πτυχές της ύπαρξης. Στην ποίησή της λοιπόν το σώμα προσπαθεί να κερδίσει το χώρο του μέσα στον κόσμο, προβάλλει τις πληγές του, τα τραύματα, τις επιθυμίες, δοκιμάζει την ηδονή του έρωτα, την αδυναμία της φθοράς και την οδύνη της προσμονής του θανάτου, αποδεικνύει τελικά την “αρρώστια της ύπαρξης”.
Στις πρώτες συλλογές της θα χρησιμοποιήσει συχνά το μύθο αλλά και τις ανατροπές του για να εκφράσει τις αλήθειες της. Στα κείμενα αυτά διηγείται σε μεγάλες ενότητες ιστορίες με ωραίες λυρικές εικόνες, προσδίδοντας όμως μια ασάφεια στην πορεία της διήγησης. Δημιουργεί έτσι έναν δικό της απροσπέλαστο τόπο, μια ατομική πραγματικότητα όπου μπορεί να νοιώθει άνετα εντός της. Αργότερα θα μας το ομολογήσει αυτό καθαρά στη συλλογή Λυπιού, ότι δηλ. η Λυπιού είναι μια χώρα που επινόησε για να πηγαίνει όταν είναι λυπημένη, επίσης και στο στίχο “στα όνειρά μου φυλακίζομαι και επινοώ ακατόρθωτους συνδυασμούς για να ξεφύγω”. Σαφής λοιπόν η υποστηρικτική λειτουργία της γραφής : “το μπαστούνι της γραφής” θα το ονομάσει σε κάποιο άλλο σημείο η ίδια. Και “αντίδοτο της αγωνίας” θα θεωρήσει το λόγο. Κάποια σύμβολά της των ενοτήτων αυτών είναι η αντιπολεμική Ιφιγένεια ή ο Διογένης που παλεύει σε συνθήκες στέρησης μέσα στο βαρέλι του με τη συνείδηση του τέλους και την προσωρινότητα του κόσμου. Ο Μεγαλέξανδρος επίσης, ο τολμηρός κατακτητής, ο εραστής της περιπέτειας και του επικινδύνως ζειν, αλλά και με τη γνώση εκ των προτέρων της μεγάλης ήττας από το χώμα και στον οποίο αφιερώνεται μια ολόκληρη σειρά ποιημάτων, που όμως διαβάζοντας κάποια στιγμή το στίχο “Αλέξανδρος είναι να πεινάω, να κρυώνω, να 'μαι γδυτή, να κινδυνεύω” και λαμβάνοντας υπ' όψη το θηλυκό γένος στο επίθετο γδυτή, αντιλαμβανόμαστε ότι τη θέση του Αλεξάνδρου έχει πάρει η ίδια η ποιήτρια και η σημασία του στίχου είναι η γενναιότητα της νοήμονος ύπαρξης εμπρός στις εξωτερικές δυσκολίες και τη μοίρα του θανάτου. Ήδη από νωρίς έχει έρθει στην ποίησή της αντιμέτωπη με το σκουλήκι, το σύμβολο της αναπόδραστης τύχης των όντων, από ένα σημείο όμως και μετά, αποσύρεται σχεδόν τελείως από την περιοχή των συμβόλων στα ποιήματα, όχι βέβαια πως δεν θα συναντήσουμε κάποια σύμβολα και αργότερα, αλλά σε μικρότερη έκταση, όπως πχ τον Γκιούλιβερ (η χωμάτινη αντίληψη της ζωής), την αράχνη (το θηλυκό σαν ερωτική παγίδα), την Πηνελόπη (η ύφανση του έρωτα με τις λέξεις αντί του υφάσματος).Η ποίησή της πλέον γίνεται πιο προσωπική, μια κατ' ευθείαν συζήτηση με τον βαθύ εαυτό της, μια συνομιλία με τον κόσμο των αισθημάτων και των σχέσεων, τη μοναξιά, τα ελλείμματα του σώματος και τις επιθυμίες της ψυχής, αλλά και την αναζήτηση της πληρότητας της γυναικείας υπόστασης, μέσα σε ένα περιβάλλον αγωνίας και υπαρξιακής οδύνης, το οποίο αναταράσσει συνεχώς μη διστάζοντας να γευτεί με παρρησία τους πικρούς του καρπούς. Η αίσθηση της φθοράς μέσα σε μια φύση που μόνο αυτή μπορεί να ανασταίνεται με τη συνεχή βλάστηση, ενώ για τους ανθρώπους ο τάφος “κάθε μέρα ανοίγει με νέα τεχνάσματα” και όπου ο έρωτας είναι δυνατόν να αποτελεί το μόνο αντίβαρο του θανάτου. “Ερωτεύομαι, άρα υπάρχω” θα ακολουθήσει η αποφθεγματική δήλωση, αφού ο έρωτας έχει την ικανότητα να βγάζει το σώμα και την ψυχή από τη σκιά της ασήμαντης καθημερινότητας σε μια λαμπροφόρο περιοχή της ύπαρξης. Έχει την ποιητική τόλμη να αναφέρει στους στίχους της έντερα και σπλάχνα, κάνοντας συνδέσεις ανοίκειες για τα ανυποψίαστα αυτιά, για να οδηγήσει τις σκέψεις της στα ακρότατα βάθη του είναι. Εκεί που το ρολόι του σώματος είναι και δείκτης του εσωτερικού εαυτού. Ταυτοχρόνως όμως η απόλυτη συνείδηση του παροδικού και χωρίς να καταδέχεται καμιά μεταφυσική ελπίδα και καμία αυταπάτη . “Ποτέ δεν άρχισα να υφαίνω ψέματα γύρω απ' τη γύμνια του θανάτου μου” θα μας πει μέσα από τα πρόσωπα των ηρώων της και γι' αυτήν έχει σημασία μόνο η αιωνιότητα του παρόντος. Μέσα σε έναν τέτοιο ορίζοντα προσωρινότητας είναι φυσικό να αγκιστρώνεται κανείς υπερβολικά στο σώμα και τις ανάγκες του και να θέλει να αντλήσει όσο περισσότερους χυμούς του αναλογούν. “Ο παράδεισος κερδίζεται με το σώμα” θα διαβάσουμε ή ότι και η ομορφιά της ζωής ακριβώς είναι αυτή των σωμάτων ή ακόμα ότι δεν υπάρχει ποίηση πέρα από το σώμα. Σ΄ ένα τέτοιο πλαίσιο τα “αμεταχείριστα νιάτα”, αυτά δηλ. που δεν πρόλαβαν για διάφορους λόγους να αντλήσουν τις ερωτικές χαρές που τους αναλογούσαν, θεωρούνται από την ποιήτρια χειρότερα και από τα γηρατειά. Στα αρχικά στάδια της ποίησής της λοιπόν υπερισχύει η αισθαντικότητα και το ερωτικό πάθος, αργότερα περιγράφεται οδυνηρά το πέρασμα του χρόνου, η αλλοίωση του σώματος μα και του μυαλού, η μοναξιά, η νοσταλγία για ωραίες εποχές της νεότητας και για ακμαία σώματα και αισθήματα, προς το τέλος η συνειδητοποίηση της ασημαντότητας της ατομικής ύπαρξης και μάλιστα ενώπιον της εικόνας μιας φυσικής καταστροφής.
Η ποίησή της είναι βαθιά εξομολογητική, καθώς δεν διστάζει να φανερώνει τις πιο μύχιες σκέψεις της, ιδίως στο ερωτικό πεδίο και μάλιστα με μια τόλμη που θα λέγαμε ότι είναι προχωρημένη για τα μέτρα της εποχής που γράφτηκε, ομιλώντας για τον ελληνικό χώρο πάντα. Πχ όταν αναφέρεται στην προκύπτουσα συναισθηματική εξουσία δια μέσου της κατάκτησης του σώματος κατά τις έμφυλες σχέσεις, αντιστρέφει τους παραδοσιακούς ρόλους αρσενικό-θηλυκό, προκειμένου να διερευνήσει την άποψή της στις ακραίες της συνέπειες. Ή αλλού πάλι υπαινίσσεται την έως τότε υποβάθμιση της θέσης της γυναίκας πχ με την αναφορά “να πνίξουν τα θηλυκά μωρά” ή το “παραμένω αόρατη γιατί είμαι γυναίκα”. Βέβαια μην ξεχνάμε πως αναπτύσσεται στη χώρα μας την εποχή αυτή, αλλά και στο διεθνές περιβάλλον, μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα φεμινιστικών ιδεών, η ίδια μάλιστα ως δεινή γλωσσομαθής και μεταφράστρια έχει έρθει σίγουρα σε επαφή με την προϋπάρχουσα αμερικάνικη ποίηση και κάποιες εκπροσώπους της ( Σύλβια Πλαθ, Αν Σέξτον) που έχουν ήδη πραγματευτεί παρόμοια θέματα της ερωτικής ζωής που έως τότε ήταν ανάρμοστα για την συντηρητική ηθική (σε μεταγενέστερο χρόνο μάλιστα θα μεταφράσει την εξ αυτών Σ. Πλαθ) και στην ποιητική πρακτική των οποίων προωθείται μια αθώωση της γυναικείας επιθυμίας και η διεκδίκηση της βίωσης της ερωτικής πληρότητας και όπου η καλλιτεχνική θεωρείται παράλληλη με την προσωπική ολοκλήρωση. Κατ' αυτήν την έννοια η ποίησή της μπορεί να χαρακτηριστεί γυναικεία, αλλά ως προς το μέρος μόνο που περιλαμβάνει το σώμα και τον έρωτα και πώς αυτά βιώνονται από το γυναικείο ψυχισμό, διότι η πλευρά του υπαρκτικού πόνου είναι κοινή και για τα δυο φύλα. Βεβαίως ακόμα και αυτή την πλευρά (την υπαρκτική), καθώς μεγαλώνει η ποιήτρια, τη συνδυάζει συχνά με την ερωτική στέρηση. Και θα ήθελε η τελευταία εικόνα που θα την συνοδεύσει να είναι ένα ωραίο αντρικό σώμα, αφού αυτό υπήρξε γι αυτήν το μέτρο του κάλλους. Διαπιστώνει τότε ότι “τα ποιήματα πια δεν μπορούν να 'ναι ωραία αφού η αλήθεια έχει ασχημύνει”. Το αλλοιωμένο δηλαδή από το χρόνο σώμα δεν μπορεί πια να τροφοδοτήσει την ποίηση. Εννοείται όμως ότι η φαντασία του καλού ποιητή, συμπληρώνει τα κενά.
Έτσι σε κανένα στάδιο της γραφής της, εμείς οι αναγνώστες του έργου της, δεν διαπιστώνουμε να έχουν ασχημύνει τα ποιήματα. Αφού και μέσα στα χειρότερα περιβάλλοντα μπορεί να γράφεται η ομορφιά. Ανθίζει μέσα στη λύπη, στη στέρηση, στις πληγές, στην αγωνία, στην οδύνη. Γιατί εκεί αναδύεται λαμπρή και η ουσία του ανθρώπινου προσώπου.