χάρτης
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ

διαβάστε σήμερα:

Ιδιοφυής ειρωνεία έναντι της εκμηδένισης

χάρτης
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ

#77

{ Δοκίμιο }

Γυναίκα, Έρωτας, Θάνατος: το «μπλε λουλούδι», από τον Νοβάλις στην Χαν Κανγκ

Από τον Νοβάλις μέχρι την νομπελίστρια Χαν Κανγκ, εδώ καταλήγει η διαδρομή για την οποία το «μπλε λουλούδι» υπήρξε η έμπνευση και ο οδοδείκτης: στο δέντρο-Φύση, με το οποίο ενώνεται η «θηλυκή» ψυχή όταν η γυναίκα, που είναι σώμα, παραδομένη στον θάνατο, χάνεται, εξαϋλώνεται, και μένει μόνο το άυλό της αποτύπωμα, η εικόνα ή η φωνή. Καθώς, μετά τον θάνατο της Ματίλντε, ο Χάινριχ περιπλανιέται στην ερημιά, μοναχικός και απελπισμένος προσκυνητής, ακούει μια φωνή να βγαίνει μέσα από ένα δένδρο, και την αναγνωρίζει σαν την δική της φωνή. Είναι πάντα μαζί του, του λέει η φωνή, και εμφανίζεται τότε μπροστά η μορφή της αγαπημένης, που στο εξής θα την ταυτίζει με την Παναγία. Ο Χάινριχ αρχίζει να τραγουδά με το λαγούτο του τους στίχους ενός ποιήματος: «το θαύμα της αγάπης συντελείται μπροστά του, ο ουρανός αποκαλύπτεται... το δένδρο έκλεισε μέσα του την αγαπημένη που κάποτε το φρόντιζε και τώρα αναζητά σ΄ αυτό προστασία...» Είχε εκπληρώσει πια τον προορισμό του, είχε γίνει ο ποιητής που έμελλε να γίνει, κι ο κόσμος ανέκτησε το χαμένο νόημά του. » Ευαγγελία Τολιοπούλου

{ Κλίμακες }

Μάριο Βάργκας Λιόσα

Ο Μάριο Βάρκας Λιόσα δεν ήταν πολιτικό ον. Η προσήλωσή του στα ανθρώπινα, μεγαλειώδη και εξίσου ανατριχιαστικά, εκδηλωνόταν με μετακινήσεις από τεκμηριωμένες καταδίκες ως κυβερνητικές επιδιώξεις και ως την υποψηφιότητά του για την προεδρία της Δημοκρατίας της πατρίδας του, του Περού. Η ανατριχίλα που του προκαλούσαν τα απελευθερωτικά κινήματα σε όλη τη Λατινική Αμερική μετά την επιτυχία της κουβανικής επανάστασης και η ορμή του να επιχειρηματολογήσει πως το ευτυχές αποτέλεσμά τους δεν προδίκαζε την πολιτική σταθερότητα και την κοινωνική ανάπτυξη, δημιούργησαν αρνητικές κριτικές και την τοποθέτησή του σε ένα πλαίσιο προκαταλήψεων «αστικής αντίδρασης». Οφείλουμε όμως να αναγνωρίσουμε ότι το έργο του Βάρκας Λιόσα έμεινε απρόσβλητο από προσωπικά πολιτικά θέσφατα, πράγμα που του επέτρεψε να προβάλει πολιτικά πεπραγμένα υπαρκτού ανθρωπισμού εντός της λατινοαμερικάνικης «λογοτεχνικής έκρηξης» των ετών 1960-1985, την οποία ο ίδιος υπηρέτησε μέχρι τέλους παρά τις μιμήσεις και απομιμήσεις επιγόνων συγγραφέων περιορισμένης εμβέλειας πια. Η αποτίμηση του έργου του, των ιδεών και των προβολών τους οφείλουν να λάβουν υπόψη τους την αρθρογραφία του στον ισπανόφωνο Τύπο, ένα ογκώδες (μεγαλύτερο ίσως από τον όγκο των μυθιστορημάτων του) και συμπαγές σύνολο, όπου η προσέγγιση της εφήμερης πραγματικότητας λαβαίνει διαστάσεις παραδείγματος. » Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής

{ Κλίμακες }

Μάιος

Ο Μάιος ο εχθρός του Κάφκα, πόσες φορές θα πρέπει να προσευχήθηκε για λίγη συννεφιά, για λίγη βροχή, το ίδιο κάνουν και δεκάδες αγρότες για να μην ξεραθεί ο τόπος και να ΄σου μια μελαγχολία ξεπηδά, αδάμαστη μελαγχολία για το ενδεχόμενο να μην βρέξει ποτέ ξανά στον κόσμο, υφάλμυρα, τίποτα δεν αντέχει στην αρμύρα, ας είναι, τώρα εκδρομή, αυγό σφιχτό, αλάτι, πιπέρι, η δική σου μάνα τύλιγε και ένα κρεμμύδι, πολύ το ζήλευα. Μάιος διολισθήσας της ανοίξεως προς την μεγάλη τρικυμία του καλοκαιριού, τίποτα δεν τον σταματά, υπέροχος κολυμβητής «εμπρός βήμα ταχύ» εργάτες αγρότες ενωμένοι, 1η του Μάη, τίποτα δεν ξεχάστηκε, μια σερπαντίνα χρυσαφί δεν είναι ικανή να σταματήσει το όνειρο, μα είναι ουτοπία, εντάξει, ας μείνουμε για δυο δευτερόλεπτα ξύπνιοι αξίζει τον κόπο κύριε Γκάτσο «Πρωτομαγιά / με το σουγιά, / χαράξαν το φεγγίτη / και μια βραδιά / σαν τα θεριά / σε πήραν απ’ το σπίτι». » Γιάννης Πάσχος

{ Κλίμακες }

Το αεροπλάνο

Από ποια μεριά του χρόνου τώρα κοίταζε; Ποιος εαυτός του ήταν τώρα που μιλούσε; Τι σήμαινε ακριβώς, κάτω απ’ το φως των νέων δεδομένων, δικό μου και δικό τους; Η δική του εκδοχή των πραγμάτων -ο τρόπος που σαν γλύπτης κοίταζε με μάτια μισόκλειστα το ακόμα άφτιαχτο έργο του, μ’ εκείνο το βλέμμα το πριν απ’ το βλέμμα που το έκανε μες στο μυαλό του κάπως πιο ορατό, λίγο πριν αγγίξει την πέτρα με το καλέμι, τον πηλό με τα δάχτυλά του, το λίγο αυτό σύμπαν με τον ίδιο του τον νου, σάρκινο νου κι ετοιμοπόλεμο και μνήμη τόπου που δεν γνώρισε μα ψηλαφούσε μ’ όλα τα κύτταρα της φαντασίας του- εκείνη η δική του εκδοχή, ήταν μια εκδοχή υποκειμενική, ας συμφωνήσουμε. Όμως, ποιος ήταν άραγε αυτός που πίσω από τα γεγονότα ένοιωθε, μιλούσε, μεταβόλιζε, να πεις, με τους δικούς του νόμους τις αισθήσεις, μέσα σε ετούτη την πλατιά αρένα των συγγενειών; Δεν ήξερε. Ήτανε άραγε αυτός ο ίδιος που πίσω από τους καθρέφτες και μες σε λίμνες πυρωμένων ανακλάσεων, άκουγε την επάργυρη σιωπή των ξεχασμένων μες στα κάδρα φωτογραφιών της οικογένειας; Αυτός ο ίδιος που μπροστά απ’ τον φακό μιας polaroid ή πλάι σε υπερμεγέθεις μυστηριακές φυσούνες και σκελετωμένα τρίποδα στήριζε μνήμες σκιερές μες στις πλατείες της κωμόπολης; » Γιώργος Μουλουδάκης

{ Μετάφραση }

Μία γυναίκα ειδικά εκπαιδευμένη

Σήμερα κοντοστάθηκα για να παρακολουθήσω το εξής παράξενο θέαμα: σε μια πλατεία των περιχώρων, ένας σαλτιμπάγκος μες στη σκόνη επεδείκνυε μια γυναίκα που ήταν ειδικά εκπαιδευμένη. Παρόλο που η παράσταση δινόταν κατάχαμα και στη μέση του δρόμου, ο άνδρας έδινε πολύ μεγάλη σημασία στον κύκλο από κιμωλία που ήταν από πριν σχεδιασμένος, σύμφωνα με τον ίδιο, με την άδεια των αρχών. Έκανε, ξανά και ξανά, τους θεατές που ξεπερνούσαν τα όρια αυτής της αυτοσχέδιας πίστας να πάνε προς τα πίσω. Η αλυσίδα, που πήγαινε από το αριστερό του χέρι στο λαιμό της γυναίκας, δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένα σύμβολο, μιας και η παραμικρή προσπάθεια θα ήταν αρκετή για να τη σπάσει. Πολύ πιο εντυπωσιακό ήταν, σε τελική ανάλυση, το μαστίγιο από χαλαρό που ανέμιζε ο σαλτιμπάγκος, υπερήφανος, δίχως όμως να τα καταφέρνει να κάνει στράκες. Ένα μικρό τέρας ακαθορίστου ηλικίας συμπλήρωνε τον θίασο. Χτυπώντας το τυμπανάκι του έδινε μουσική υπόκρουση στην παράσταση της γυναίκας, που περιοριζόταν στο να περπατά σε όρθια στάση, να αποφεύγει κάποια χάρτινα εμπόδια και να λύνει στοιχειώδη αριθμητικά προβλήματα. Κάθε φορά που ένα νόμισμα κύλαγε στο έδαφος, υπήρχε μια σύντομη θεατρική παρένθεση με τη συμμετοχή του κοινού. «Φιλιά!», πρόσταζε ο σαλτιμπάγκος. » Χουάν Χοσέ Αρεόλα

προβολές

{ Θέατρο }

Οι μεγάλες προκλήσεις για το θέατρο του 21ου αιώνα

Από τη στιγμή που το θέατρο είναι μέρος της κοινωνίας, είναι ταυτόχρονα και μέρος των αλλαγών και των προκλήσεων που φέρνει ο χρόνος. Η αλλαγή δεν πρέπει να φοβίζει, όπως και η πρόκληση. Αυτό που πρέπει να φοβίζει είναι η άρνησή τους. Το μάθημα της ιστορίας είναι σαφές: το θέατρο προοδεύει και μεγαλουργεί όταν δοκιμάζεται, όταν προκαλείται. Και αυτή τη στιγμή το θέατρο, τουλάχιστο του Δυτικού κόσμου, βρίσκεται μέσα σε ένα ακόμη απροσδιόριστο τούνελ δοκιμής αλλά και δοκιμασίας, σε μια δύσκολη συνθήκη Work-in-progress, όπου καλείται να δει ξανά τον εαυτό του στον καθρέφτη, να δει τα συστατικά του υλικά, τη γενικότερη ποιητική και αισθητική του σε σχέση με τις διαγραφόμενες αλλαγές, να ξανασκεφτεί την έννοια της ζωντανής του παρουσίας και να σκεφτεί τρόπους οικονομικής επιβίωσης μέσα σε μια αγορά που έχει αναγάγει την κατανάλωση σε φετίχ. Να δει τα εργαλεία και τις επικοινωνιακές στρατηγικές του, τις διεθνείς του συνεργασίες και ενέργειες, την πράσινή του μετάβαση, τη θέση του στην κοινωνία και τον ρόλο του ως μέσο ψυχαγωγίας και δημοκρατικής παιδείας. Να ξανασκεφτεί τις ιεραρχίες του, τις εργασιακές σχέσεις και συνθήκες που διαμορφώνονται, την ψυχική υγεία του ανθρώπινου δυναμικού του, βεβαίως την πολιτική του φυσιογνωμία μέσα σε ένα κόσμο όπου λίγοι πλουτίζουν και πάρα πολλοί φτωχαίνουν, σε ένα κόσμο όπου έχουν συσκοτιστεί πλέον οι δρόμοι που οδηγούν στην αλήθεια, σε ένα κόσμο ομοιωμάτων και περίεργων εργαλειοποιήσεων των sοcial media, δηλαδή να στοχαστεί ξανά επάνω τις σχέσεις του με το κοινό στο οποίο απευθύνεται και κυρίως το νεανικό και μεταπανδημικό. » Σάββας Πατσαλίδης

{ Διερευνήσεις }

Η rigor mortis της πατριαρχίας στο «Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών» της Olga Tokarczuk

Η ζωή στην επαρχία και η εγγύτητα με τη φύση, αντί να βγάζει τα πιο αμόλυντα και απλά συναισθήματα και συμπεριφορές (μία απλή λειτουργία ζωής και θανάτου, όπως ξημερώνει και νυχτώνει, όπως λιώνει ο πάγος του χειμώνα), γίνεται η γεωγραφία των στερεοτύπων, οι ανδρικές αξίες κυριαρχούν, οι θηλυκές αρχές απαξιώνονται, τεντώνονται περισσότερο οι διαφορές, οι άνθρωποι μαθαίνουν να ζούνε στο χάσμα, που στο βιβλίο παίρνει τη μορφή του οροπεδίου. Πρόκειται για την επαρχία όπου καλλιεργούνται τα πιο δυστυχισμένα και σκοτεινά χαρακτηριστικά της κοινωνίας των ανθρώπων, όπου ο άνθρωπος –και κυρίως το ζώο– εγκαθίσταται σε έναν τόπο φόβου και φονικού. Κι όμως, ο φυσικός κόσμος θα ‘πρεπε να μας βγάζει από τον μικρόκοσμό μας –θα ‘πρεπε να εκθέτει τον μικρόκοσμό μας ως έναν τεχνητό, αφυδατωμένο και αφιλόξενο κόσμο. Εξού και στην αρχή πίστεψα, έπειτα θέλησα και στο τέλος ακολούθησα τη διφορούμενη στάση που κρατάει η συγγραφέας σε όλο το βιβλίο για την ευθεία μάχη μεταξύ του φυσικού κόσμου και του ψυχοπαθητικού κόσμου των ανθρώπων. » Ηλέκτρα Λαζάρ

{ Βιβλία }

Έριδα, πολεμική και έρωτας στη λογοτεχνική κριτική

Η πολεμική του Δημήτρη Ραυτόπουλου στρέφεται προς δύο κατευθύνσεις που δεν είναι διόλου άσχετες μεταξύ τους. Στο εκτεταμένο δοκίμιο κρίνεται μεταξύ άλλων ενδελεχώς η μετατόπιση του λογοτεχνικού γίγνεσθαι προς τον μεταμοντερνισμό. Ο κατά Ρολάν Μπαρτ «θάνατος του συγγραφέα», η δυσφήμηση του δημιουργού και του υποκειμένου της γραφής, η απώλεια νοήματος, η άρνηση της αντικειμενικής πραγματικότητας, η θεματική εσωστρέφεια, η σχετικοποίηση της αξίας ενός έργου (άρα και του αξιολογικού ρόλου της κριτικής), η κατάργηση των μεγάλων θεματικών γραμμών υπέρ μιας συγχρονικής εσωστρέφειας, δέχονται την κριτική του Ραυτόπουλου. Ο θρίαμβος της λεγομένης «Θεωρίας», δηλαδή μιας μορφής διεπιστημονικότητας δίχως όρια και χωρίς αξιώσεις διαψευσιμότητας ή επαληθευσιμότητας, αντιμετωπίζει την κατεδαφιστική ανάλυση του συγγραφέα, ο οποίος επιπλέον ανεκδοτολογεί παραθέτοντας ένα στιγμιότυπο όπου κάποιος συνδαιτημόνας στρέφεται σε έναν άλλο με τα λόγια: «Δόξα τω θεώ που είστε τρομοκράτης, εγώ φοβόμουν μην είστε θεωρητικός». » Μιχάλης Μοδινός

{ Ζωολογικός Κήπος }

Η γάτα της Καθαράς Δευτέρας

Ο έρωτας ήταν η αιτία που έχασε την ουρά της. Όταν εκείνος ο μυστήριος γκρίζος πέρασε από την γειτονιά της. Τότε η ουρά της ήταν μακριά κι ευλύγιστη. Τότε η γάτα ήταν πονηρή. Τώρα είναι πικρόχολη. Ο γκρίζος την κυνηγούσε κάθε βράδυ στα κεραμίδια του εγκαταλελειμμένου σπιτιού. Αυτή πάντα του ξέφευγε και νιαούριζε πονηρά. Ήταν σίγουρη πως θα έβγαινε νικήτρια. Ο γκρίζος τριγύριζε καιρό στη γειτονιά. Ο γκρίζος τριγύριζε και με άλλες. Ένα απογευματάκι τον είδε να παίζει με εκείνη την λευκή σιαμέζα από το ακριβό σπίτι. Μπήκανε μαζί στο εγκαταλελειμμένο. Σε λίγο άκουγε τα νιαουρίσματα της και σκέφτηκε να πάει κοντά για να δει το σμίξιμο τους. Αλλά δεν το έκανε. Η γάτα ήταν πάντα διακριτική. Ζήλεψε. Ναι. Και φαντάστηκε ότι ο γκρίζος θα φύγει για πάντα μιας και πήρε ότι πολυτιμότερο είχε η γειτονιά. Ο γκρίζος όμως επέστρεψε με μια ακόμα πιο εντυπωσιακή λευκή και μπήκαν στο εγκαταλελειμμένο. Η γάτα τους παρακολουθούσε κάθε μέρα. Η γάτα έπαψε να είναι διακριτική. Στη γειτονιά οι άνθρωποι άρχισαν να ανησυχούν για τα τρελά νιαουρίσματα που ακούγονταν κάθε βράδυ από το εγκαταλελειμμένο κι αποφάσισαν να πιάσουν τον γκρίζο και την λευκή. Η λευκή είχε λουράκι και πήγε σπίτι της. Ο γκρίζος το έσκασε. » Μαρία Αμανατίδου