Ελ Κάχιρα -2

Μέρα Ραμαζανιού, πρωινή μεγάλη βόλτα

«Ραμαντάν δεν έλεγαν και τον γάτο του Σεφέρη;». Με τη φράση αυτή στην άκρη της γλώσσας ξύπνησα ένα πρωί του Απρίλη. Ξέρω το γιατί, πέρα από το ότι διανύαμε την έχτη μέρα του Ραμαζανιού: Μπρος στην είσοδο του κτιρίου το περασμένο βράδυ αργά μετά τα μεσάνυχτα, αποχαιρετώντας την πόλη όλη έξω, που ξεφάντωνε και χαιρόταν το βράδυ του Ραμαζανιού, είχα ακούσει επίμονα νιαουρίσματα. Γάτα εν όψει; Πουθενά. Ο ήχος τελικά με οδήγησε. Ερχόταν από το καπό ενός πρασινομπλέ ΙΧ. Είχε μάλλον παγιδευτεί μέσα το γατί. Ήταν αργά. Άντε να βρεις ποιανού ήταν το αμάξι. Που μπορεί όμως να ήταν ξάγρυπνος, πιθανό και εκτός σπιτιού. Πήγα τελικά για ύπνο ανήσυχος, με την ελπίδα πως θα συνεχίσει νιαουρίζει μέχρι το επόμενο πρωί και θα την καταλάβει ο κάτοχος του αυτοκινήτου για να ανοίξει το καπό. Αλλιώς; Αλλιώς… Ησύχαζα κάπως με την σκέψη πως οι γάτες είναι εφτάψυχες. Νύσταζα.

Με ξύπνησε στην άκρη της νύχτας το τύμπανο του… αφυπνιστή: Ξυπνάει τους πιστούς για το σουχούρ, δηλαδή το γεύμα πριν την προσευχή της αυγής. Ναι, επιβιώνουν ακόμη κάποιοι αφυπνιστές, μεσαχαράτι τους λένε στα αραβικά, στην Ηλιούπολη, την περιοχή του μείζονος Καΐρου όπου ζω κατά διαλείμματα τα τελευταία χρόνια. Καλή πιο παλιά γειτονιά η Ηλιούπολη, διατηρεί πολλά ακόμη οικοδομήματα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής ή Μπαουχάους, αν και έχει εν μέρει ξεπέσει. Και παλιά αυτοκίνητα. Έχει πλέον αρκετά εγκαταλελειμμένα σπίτια και αστικές επαύλεις (λέγεται αυτό;). Στους κήπους των εγκαταλελειμμένων οι βουκαμβίλιες έχουν εδώ και χρόνια αγριέψει. Μικρές πολύχρωμες ζούγκλες που δεν παύεις να ανακαλύπτεις. Αυτών εξαιρουμένων, γενικά, αν με ρωτούσαν τι μου θυμίζει από Αθήνα, θα έλεγα, πως σε πολλά σημεία της, θυμίζει παλιά Φωκίωνος Νέγρη, πιο βρόμικη βέβαια και απείρως πιο απέραντη. Χώρια κάποια τζαμιά και κάτι μαντίλες. Περίεργη αυτή η τάση μας να ανάγουμε το πρωτοθώρητο σε εικόνες πολύ παλιές και οικείες. Μια μορφή εξοικείωσης θα πρέπει να είναι. Και εμπέδωσης.

Και ναι, Ραμαντάν τον έλεγαν το γάτο του Σεφέρη, το Διαδίκτυο μου έλυσε την απορία αμέσως. Στο viber, ένα μήνυμα: «Εκεί που είσαι θα έχει πολλά χρώματα και αρώματα». Πήγα στο παράθυρο –τρίτος όροφος– να διαπιστώσω αν μύριζαν τα σκουπίδια στη διασταύρωση. Δεν μύριζαν, κι ας ήταν αμάζευτα και ασυμμάζευτα μέρες πολλές. Να είναι καλά το ξερό κλίμα της πόλης. Ξερό γιατί είμαι κοντά στην έρημο, που αρχίζουν να την κατατρώνε οι οικοδομές της αέναα επεκτεινόμενης μεγαλούπολης των είκοσι εκατομμυρίων. Για να μην είναι και τόσο έρημη, η έρμη. Η έρημος φέρνει σκόνη. Σκόνη ψιλή, πολύ ψιλή. Φίνα. Αν την αφήσεις αμάζευτη κάποιες μέρες δίνει μια περίεργη χρωματική επένδυση στα πάντα. Σαν φινίρισμα. Ένα χρώμα, κοντά στο λεγόμενο χρώμα της άμμου, που έχουν οι όψεις των πιο πολλών οικοδομημάτων. Το έχω βαφτίσει ερημί. Οι εξ Ελλάδος επισκέπτες μου ενοχλούνται βέβαια και πάντα συμφωνούν με το όνομα. Οι έρμοι. Την αγαπώ αυτή την σκόνη. Ας απειλεί το λάπτοπ μου, ας ενοχλεί την χρόνια ιγμορίτιδά μου.
Πίνω καφέ και βγαίνω. Άφαντο το αυτοκίνητο της προτεραίας με την εγκλωβισμένη γάτα. (Λες να τη γλίτωσε;). Βλέπω όμως ένα ωραίο παλιό αυτοκίνητο σε χρυσίζον χρώμα ερημί. Όχι λόγω σκόνης. Οι δρόμοι έρημοι. Ηρεμία, ωραία μέρα για μακρινή βόλτα. Αρκετοί μουσουλμάνοι ανοίγουν αρκετά αργά τα μαγαζιά τους όσο διαρκεί το Ραμαζάνι. Πολλοί έχουν μισο/κακο-κοιμηθεί αργά το βράδυ, για να ξυπνήσουν για ένα γερό σουχούρ που θα τους στυλώσει ως το απόγεμα, να κάνουν και την πρωινή προσευχή και να ξανακοιμηθούν. Έχοντας πια ξημερώσει. Στη γειτονιά μου ζουν και πολλοί χριστιανοί, το 50% των κατοίκων της πάνω-κάτω, όλοι σχεδόν κόπτες. Κόπτες είναι το 20% του πληθυσμού της Αιγύπτου. Το Ραμαζάνι είναι μια κυλιόμενη γιορτή που κρατά έναν μήνα. Από την ανατολή του ήλιου μέχρι τη δύση οι μουσουλμάνοι δεν μπορούν να φάνε, να πιουν να καπνίσουν, να μασήσουν τσίχλα και να έχουν ερωτικές επαφές. Μια διαλειμματική νηστεία στα καθ’ ημάς. Ευκολάκι, εκ πρώτης όψεως. Με εξαίρεση την αποχή από το νερό, ειδικά αν η γιορτή πέφτει καλοκαιριάτικα, με 45^ο. Το Ραμαζάνι είναι ένας από τους πέντε πυλώνες του Ισλάμ, μαζί με την δήλωση πίστης, τις προσευχές της ημέρας, την ελεημοσύνη και το χατζ, το προσκύνημα δηλαδή, τουλάχιστον άπαξ στη ζωή του πιστού, στην Μέκα.

Περπατώ σχεδόν στην τύχη. Παρατηρώ, ακόμη μια φορά, πως είναι εξαφανισμένες οι άπειρες ημιαδέσποτες γάτες της περιοχής τις μέρες τούτες του Ραμαζανιού. Τις γάτες που οι κάτοικοι αγαπούν και ταΐζουν.* Κοιτάζω τους λιγοστούς διαβάτες. Συχνά-πυκνά προσπαθώ να ξεχωρίσω τους κόπτες από τους μουσουλμάνους. Βλακώδες θα πει κανείς, αλλά με είχε ρωτήσει κάποτε περί αυτού Πορτογάλος φίλος, κινούμενος, ως εικάζω, από συγκαλυμμένη ισλαμοφοβία. Πολλοί κόπτες έχουν μικρά τατουάζ με τον κοπτικό σταυρό, στη μέσα μεριά του καρπού. Δύσκολο να το δεις. Οι γυναίκες μπορεί να έχουν μεγάλο σταυρό σε τατουάζ στην ωμοπλάτη. Δύσκολο να το δεις. Ιδίως άμα δεν έχουν σφίξει οι ζέστες που ευνοούν τα εξώπλατα – και πάλι μπορείς να το δεις μόνο σε όσες φοράν εξώπλατα. Βέβαια, κάποιες μουσουλμάνες φοράνε μαντίλες, όχι όλες όμως, δεν είναι αυτό κριτήριο. Τις μέρες όμως του Ραμαζανιού, ιδίως από το μεσημέρι και μετά, έχεις μια αίσθηση πως μπορείς να τους ξεχωρίσεις. Οι πιο πολλοί μουσουλμάνοι είναι πειναλέοι, διψαλέοι, νυσταλέοι, ψοφαλέοι. Ή έτσι δείχνουν, δηλώνοντας εμφατικά την πίστη τους – έτσι λένε οι κακές γλώσσες. Οι νηστεύοντες γίνονται και κάπως πιο νευρικοί, κάπως επιθετικοί, τσακώνονται. Φιλιώνουν αμέσως. Ο Αιγύπτιος είναι εν γένει ήπιος στο χαρακτήρα του, ενίοτε και στη συμπεριφορά του.

Είναι ακόμη νωρίς. Ψάχνω για κανένα καφενείο ανοιχτό, για δεύτερο καφέ. Και κυρίως για νερό. Μερικά καφενεία ανοίγουν κάποια στιγμή, για τους μη μουσουλμάνους θεωρητικά. Σερβίρουν μέσα μόνο, σεμνά, για να μη σκανδαλίζουν τους νηστεύοντες – δεν γίνεται κανείς έλεγχος θρησκευτικών φρονημάτων των σερβιριζομένων. Το Ραμαζάνι, στη γειτονιά αυτή τουλάχιστον της Αιγύπτου, τηρείται, ή δείχνει να τηρείται, αλλά η κοινή (;) γνώμη είναι αρκούντως ανεκτική. Πίνω νερό από τις βρύσες του τζαμιού, ρίχνοντας κλεφτές ματιές αριστερά και δεξιά. Δεν μου αρέσει να σκανδαλίζω. Τώρα πίνω στα αλήθεια νερό, παρότι γενικά πίνω εμφιαλωμένο, γιατί πολλές φορές κάνω πως πίνω για να πλησιάσω στην είσοδο και να δω τι γίνεται στο τζαμί εν ώρα προσευχής. Ντρέπομαι συνήθως να μπω εν ώρα προσευχής, παρότι επιθυμώ διακαώς να δω τι κάνουν εντός. Καθώς δεν είμαι μουσουλμάνος, πιστεύω πως θα ήταν ασέβεια να αποπειραθώ να προσευχηθώ, θα ένιωθα υποκριτής περισσότερο από όσο συνήθως. Αν και οι πιστοί μάλλον δεν ενοχλούνται από την διακριτική είσοδο παρεισάκτων. Πάντως, τίποτα ιδιαίτερο δεν κάνουν βέβαια. Απλώς προσεύχονται, όπως και εκτός τζαμιού. Μου κινεί το ενδιαφέρον αυτή η προσευχή των μουσουλμάνων πέντε φορές την ημέρα. Συχνή αλλά σύντομη και επαναλαμβανόμενη, σε αντίθεση με την χρονοβόρα χριστιανική λειτουργία. Μια άλλη αντίληψη όσον αφορά την επαφή με τον Θεό και την ενθύμησή του. Σαν τα συνεχή μηνυματάκια των εφήβων με το κινητό στους φίλους τους. Σκέφτομαι αν και η ίδια η σύντομη προσευχή τους είναι τόσο απόλυτη όσο και η απόλυτη σύντομη νηστεία τους στις ώρες της ημέρας κατά το Ραμαζάνι, σε σύγκριση με την χριστιανική νηστεία, η οποία είναι απλώς αποχή από κάποιες τροφές, αδιάλειπτη όμως και μακρά, μέχρι και σαράντα ημέρες, έστω και αν καταλύεται σε κάποιες περιστάσεις.

Αν και πολλά μαγαζιά είναι ακόμη κλειστά, οι πρώτοι μικροπωλητές, γυναίκες στην συντριπτική πλειοψηφία, έχουν αρχίσει να απλώνουν την πραμάτεια τους στα πεζοδρόμια. Λαχανικά και φρούτα κυρίως. Από τις πέριξ της πόλεως καλλιεργούμενες εκτάσεις κοντά στο Κάιρο. Μια καθημερινή λαϊκή. Αγοράζω μπάμιες. Οι αιγυπτιακές μπάμιες είναι μικρές, σφριγηλές και σκληρές, χωρίς μύξα, δεν λιώνουν στην κατσαρόλα εύκολα. Νεανικές, όπως και ο πληθυσμός μιας χώρας με μέση ηλικία τα 25 χρόνια. Τις αγοράζω καθαρισμένες. Οι Αιγύπτιοι, παλεύουν την φτώχια τους επινοώντας και οικοδομώντας προστιθέμενη αξία. Στα σουπερμάρκετ αλλά και σε μικρά μπακάλικα κάποιος μπακαλόγατος δίπλα από το ταμείο σου βάζει τα ψώνια στη σακούλα, Οι πιο πολλοί τους δίνουν κάτι, μια γκινέ έστω, δηλαδή μια αιγυπτιακή λίρα (0,05 ευρώ). Με την ίδια λογική λοιπόν πουλάνε στο δρόμο καθαρισμένα φασολάκια, αρακά, μπάμιες ελάχιστα πιο ακριβά από τα ακαθάριστα. Πουλάνε ακόμη και αδειασμένα κολοκυθάκια και μελιτζάνες, για να φτιάξει κανείς γεμιστά. Την προστιθέμενη αξία στο ζαρζαβατικό την προσδίδει επιμελώς η κυρά που έχει την πραμάτεια απλωμένη, ενόσω δεν έχει πελάτη, εκμεταλλευόμενη τον χρόνο της στο έπακρον. Ή μια κόρη της, μια ανιψιά, μια ψυχοκόρη… Οι Αιγύπτιοι, αν και νωχελικοί, και δεν χαραμίζουν τον χρόνο τους. Απλώς η εκμετάλλευση του χρόνου εδώ νοείται αλλιώς. Όπως και το χάσιμο χρόνου. Οι μπάμιες παραλαμβάνονται από την αφεντιά μου στην διαφανή πλαστική σακουλίτσα, την γεμισμένη επιμελώς από τα πριν η οποία, ενώπιόν μου, μπαίνει σε μια αδιαφανή επίσης πλαστική σακούλα για τα ψώνια. Η Αίγυπτος είναι μια χώρα στον αστερισμό του πλαστικού. Τυλίγει τα πάντα, πολλές φορές δε δις. Αντιοικολογικό θα πείτε. Το είχα πει και εγώ σκαναδαλισμένος προ καιρού σε μια κοπέλα στο τρένο για την Αλεξάνδρεια, φοιτήτρια φυσικής ήταν και μελετούσε ένα βιβλίο ασκήσεων θερμοδυναμικής στο kindle της.. Μου εξήγησε ότι η οικολογικές επιταγές ποικίλουν κατά τόπο στον πλανήτη. Η χώρα της δεν έχει τόσα δάση για να τα κάνει χαρτί, οι εισαγωγές είναι ακριβές –ειδικά τώρα με τον πόλεμο στην Ευρώπη έχουν φτάσει σε ύψη δυσθεώρητα. Διαθέτει όμως άφθονους υδρογονάνθρακες για να φτιάξει πλαστικά. Όπερ έδει δείξαι. Λογικό. Όπως και η ποικιλία αντιλήψεων περί οικολογικού και μη οικολογικού.
Το Cheers, η κάβα της γειτονιάς, κλειστό. Όπως και το Drinkies. Κλείνουν τις μέρες του Ραμαζανιού. Ένας Ελβετός κοιτά την είσοδο και το κολλημένο χαρτί στα αραβικά. Περίλυπος, θαρρείς μαντεύει αυτό που γράφει: από… μέχρι…. το μαγαζί θα παραμείνει κλειστό λόγω Ραμαζανιού. Του εξηγώ ότι γράφει αυτό που υποψιαζόταν και φοβόταν. Ή κάτι ανάλογο. Δεν αντιστάθηκα στην μικροκακία. Απογοητεύεται και επισήμως. Τις μέρες του Ραμαζανιού σταματούν να σερβίρουν αλκοόλ ακόμη και τα λίγα καφέ και εστιατόρια της πόλης που διαθέτουν την ακριβή άδεια για σερβίρισμα αλκοόλ. Άρα οι κάβες χάνουν σημαντικούς πελάτες. Αλκοόλ τις μέρες αυτές σερβίρουν μόνο κάποια καταστήματα που θεωρούνται αμιγώς τουριστικά. Ξενέρωτα μπαρ μεγάλων ξενοδοχείων σχεδόν όλα. Και σε αυτά όμως, στις μέρες του Ραμαζανιού, πρέπει να αντικαταθιστώνται οι μουσουλμάνοι σερβιτόροι —για να μην σκανδαλίζονται— με συναδέλφους τους χριστιανούς. Οι expats ψάχνουν μετά μανίας στα social media να βρουν καταστήματα κάπως πιο «βατά» από τα μπαρ των μεγάλων τουριστικών ξενοδοχείων. Τα οποία να έχουν βρει παραθυράκια για να εξακολουθήσουν να σερβίρουν αλκοόλ. Καταναλώνουν χρόνο σε αυτό οι expats. Πολλοί σπάζονται και θυμούνται να μεμψιμοιρήσουν για τη χώρα. Γενικά, τα καταστήματα που σερβίρουν αλκοόλ, εκτός των ημερών Ραμαζανιού, είναι κυριλέ. Με κάποιες εξαιρέσεις. Εξαίρεση, όμως, δεν αποτελεί το τεράστιο, κλασικό, θρυλικό και πολύβουο καφενείο Ελ-Χορέια, κοντά στο Ταχρίρ, την κεντρική πλατεία της πόλης. Τόπο φοιτητών, διανοουμένων και ματαιόσπουδων, εξ επαγγέλματος καφενόβιων, δανδήδων και ημιαστέγων, ατόμων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, αλλά και όσων θέλουν να θεωρούνται επαρκείς τουρίστες. Και expats. Των αγίων απάντων εν ολίγοις. Πριν την αραβική άνοιξη ήταν ανοιχτό μέχρι πρωίας.

Η Ηλιούπολη άρχισε να χτίζεται από τον Βέλγο αιγυπτιολόγο και επιχειρηματία Baron Empain, το 1905. ¨Την έκανε έδρα της επιχείρησής του, που κατασκεύασε το δίκτυο τράμ του Καΐρου. Γνώρισε μεγάλες δόξες τις δεκαετίες του ’20 και του ’30. Το αρχιτεκτονικό της στυλ ονομάζεται «Εκλεκτικισμός της Ηλιούπολης». Χτισμένη στα πέριξ της τοποθεσίας της αρχαίας Ηλιούπολης, στην Ματαρέια, ονομάστηκε Μασρ Ελ-Γκαντίντα, δηλαδή Νέα Αίγυπτος. Καλώ με το κινητό ένα uber για να πάω στην Ματαρέια. Φτάνοντας, πριν βγω από το όχημα, δεν είπα έγκαιρα στον οδηγό να σταματήσει και έχασα μια φωτογραφία που θα ήταν το highlight του κειμένου αυτού: Μια καμήλα να τρώει χόρτα από το ανοιχτό πορτ μπαγκάζ ενός αυτοκινήτου.

Στη Ματαρέια είναι πλέον επισκέψιμος ο αρχαιολογικός χώρος που περιλαμβάνει τον αρχαίο οβελίσκο Ελ-Μισάλα, έναν από τους φαραωνικούς οβελίσκους που παρέμειναν επί αιγυπτιακού εδάφους. Οι εξ Ευρώπης αιγυπτιολόγοι, και όχι μόνον, φρόντιζαν παλιά να τους φέρνουν στην Ευρώπη. Ήθελαν πολύ να τους βλέπουν. Σώζονται ακόμη ερείπια από τον ναό του Ρα-Ατούμ, χτισμένος από τον Φαραώ Σενρουσέτ (1971-1926 π.Χ.). Οι ανασκαφές αποκάλυψαν και ευρήματα που χρονολογούνται μέχρι και από την Έκτη Δυναστεία (2345-2181). Μετά την επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο κίνησα να επισκεφθώ το σωζόμενο, ως λέγεται, «Δέντρο της Παναγίας», μαντρωμένο στον περίβολο ενός χώρου που ανήκει στην κοπτική εκκλησία. Το δέντρο αυτό, μια συκομουριά, είχε κατά την παράδοση χαρίσει τον ίσκιο του στην Παναγία, κατά τη Φυγή στην Αίγυπτο. Ατύχησα, μη επισκέψιμος ο χώρος λόγω έργων. Τα δημόσια έργα εν γένει δίνουν και παίρνουν στην Αίγυπτο. Ανακαινιζόμενα μουσεία, πεζογέφυρες, δρόμοι…. Χτύπησα την πόρτα της ψηλής μάντρας. Ένας κόπτης ιερέας άνοιξε μου εξήγησε γιατί δεν μπορούσα να μπω. Μου χάρισε και έναν ξεραμένο καρπό από τη συκομουριά. Γκαντεμιά. Αναμενόμενη ίσως: η συκομουριά είναι γενικά αμφιλεγόμενο δέντρο. Από τα κλαδιά μιας συκομουριάς κρεμάστηκε κατά την παράδοση ο Ιούδας ο Ισκαριώτης. Ο προδότης.

Επιστροφή με το μετρό στα κατατόπια μου. Πάω στο κολυμβητήριο. Κάθομαι λίγο έξω από το νερό και περιμένω να δω τη γάτα με τα τρία μικρά της, είχαμε πιάσει πρόσφατα φιλίες. Άφαντα όλα τα γατιά. Το καφέ του κολυμβητηρίου κλειστό. Τηρεί αυστηρά το Ραμαζάνι. Βάζω τέσσερις καρέκλες «του γύφτου» την μία δίπλα στην άλλη – εκπροσώπους τεσσάρων γενεών αγορών καρεκλών. Καλή παρέα. Τις φωτογραφίζω. Λίγος κόσμος, κυρίως παιδιά. Ανάβω διακριτικά τσιγάρο, μην σκανδαλίσω. Όταν τελειώνει το πετάω κάτω. Πετάγεται από κάπου —δεν ξέρω από πού— η φίλη γάτα και πάει και το μυρίζει. Απογοητεύεται και αποχωρεί αργά. Έκλαμψη! Όλα εξηγούνται. Οι γάτες δεν πολυκυκλοφορούν τα πρωινά του Ραμαζανιού γιατί οι άνθρωποι δεν τρώνε και δεν τους δίνουν κάτι να φάνε. Σε διαλειμματική νηστεία οι έρμες.

Μετά το μπάνιο επιστρέφω σπίτι. Στο δρόμο αγοράζω κεμπάμπ. Τα take away έχουν αρχίσει να ανοίγουν, η δύση του ήλιου είναι κοντά.

_{* Για κάπως περισσότερα στοιχεία σχετικά με τις γάτες (και άλλα ζώα) και την Αίγυπτο βλ. https://www.hartismag.gr/hartis-39/tehnasmata/dyo-poiimata-toi-kairoy-ena-ghlossiko-kai-ena-misiriwtiko.}