χάρτης
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ

διαβάστε σήμερα:

Πόσοι άνθρωποι μπορούν να αγαπηθούν σε μια πόλη;

χάρτης
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ

#84

ΣΤΗΛΕΣ:

Δημοσθένης Αγραφιώτης, Γιώργος Βέης, Γιώργος Βέλτσος, Τάκης Γραμμένος, Ανθούλα Δανιήλ, Γιάννης Δούκας, Γιάννης Ευσταθιάδης, Νίκος Ζήβας, Σωτήρης Κακίσης, Δημήτρης Κοσμόπουλος, Κατερίνα Κωστίου, Βασίλης Λαμπρόπουλος, Βαγγέλης Λιβιεράτος, Ιωάννα Λιούτσια, Άρης Μαλανδράκης, Μιχάλης Μοδινός, Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, Νίκος Ξένιος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Βασίλης Παπαγεωργίου, Γιάννης Πάσχος, Σάββας Πατσαλίδης, Νίκος Πρατσίνης, Έλση Σαράτση, Σάκης Σερέφας, Λάμπρος Σκουζάκης, Ανδρέας Τσάκας, Μίλτος Φραγκόπουλος, Δράχου Χούδρα, Γιώργος Χουλιάρας, Δήμητρα Ι. Χριστοδούλου

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΕΥΧΟΥΣ:

Δαμιανός Αγραβαράς, Ιγνάθιο Αλδεκόα, Ελισσαίος Βγενόπουλος, Ειρήνη Βεκρή, Γεωργία Βενετσανάκη, Αντιγόνη Βλαβιανού, Φεβρωνία Βλαχοπούλου, Παναγιώτης Βούζης, Γιάννης-Παναγιώτης Βούλγαρης, Γεράσιμος Βουτσινάς, Κωνσταντία Γέροντα, Γιώτα Δ. Διέννη, Βαγγέλης Δουβαλέρης, Κόνραντ Έικεν, Λίλιαν Έλφικ, Πέτρος Ζερβός, Φωτεινή Θεμελή, Πάνος Καπώνης, Μιχαήλα Καραμπίνη-Ιατρού, Εύη Καρκίτη, Ελευθερία Καστανά, Ράνια Καταβούτα, Βασίλης Κόκκοτας, Εύα Κολιάδη, Βασιλική Κοντογιάννη, Ειρήνη Κουτρουμπά, Δήμητρα Κωτούλα, Γιάννης Λειβαδάς, Γ. Δ. Λέοντας, Έφη Λιακοπούλου, Κώστας Μαντζάκος, Έλλη Μαρμαρά, Πέτρος Μαυρίδης, Λία Μεγάλου-Σεφεριάδη, Κώστας Μίντζηρας, Γιώργος-Κωνσταντίνος Μιχαηλίδης, Νίκος Μπελάνε, Άλαν Μπένετ, Στέργιος Ντέρτσας, Κωστής Παλαμάς, Θανάσης Πάνου, Μαλαματή Μαρία Πετρίδου, Χριστιάνα Πετρίχου, Άγγελος Πεφάνης, Μανόλης Πολέντας, Φωτεινή Σαφλαγιούρα, Κωνσταντίνα Σιαχάμη, Τσαρλς Σίμικ, Θόδωρος Σούμας, Σοφία Τριανταφυλλίδου, Λάιονελ Τρίλινγκ, Λίλια Τσούβα, Κώστας Φρουζάκης, Παναγιώτης Χριστοδούλου, Δημήτρης Ψαλλίδας, Χάρης Ψαρράς

ΔΕΙΤΕ ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

φαινόμενα

{ Κλίμακες }

Ο Ρεπουμπλικανικός πόλεμος κατά του πολιτισμού

Μια καινούρια μηνιαία στήλη του «Χάρτη» θα έχει ως θέμα της την θυελλώδη πολιτιστική ζωή των Πολιτειών που δεν είναι πια Ηνωμένες ― μια διάσταση της σημερινής αμερικανικής πραγματικότητας που είναι λιγότερο γνωστή από την πολιτική και κοινωνική ζωή της αλλά εξ ίσου σημαντική. Οι Πολιτείες της Αμερικής είναι πλέον πολιτισμικά διασπασμένες καθώς τη θέση της (φαινομενικά τουλάχιστον) ενιαίας και εθνικής κουλτούρας έχουν πάρει οι εμφύλιοι πόλεμοι για την καταγωγή και την ταυτότητά της. Η στήλη θα επικεντρώνεται στην εκστρατεία του Ρεπουμπλικανικού καθεστώτος (δηλαδή όχι μόνο της κυβέρνησης Τραμπ αλλά γενικά των αντιδραστικών μηχανισμών προπαγάνδας, ελέγχου και καταστολής) ενάντια σε όλες τις πολιτιστικές καινοτομίες των τελευταίων ογδόντα ετών. Ξέρω πως τα πράγματα είναι σύνθετα όμως θα μιλήσω σχηματικά για να δώσω με λίγα λόγια μια αδρή περιγραφή της βαθιάς πολιτισμικής διάσπασης που διατρέχει τη χώρα. Τη δεκαετία του 1960 συνέβη στην Αμερική μια μεγάλη αριστερο-αναρχική επανάσταση στο χώρο της αυτογνωσίας και της αυτονομίας που έγινε πρώτα γνωστή ως counter-culture: η κουλτούρα (τέχνη, σκέψη κι επιστήμη) άρχισε να αμφισβητεί ριζικά συλλογικούς και προσωπικούς κανόνες που κυριαρχούσαν από την εποχή του Διαφωτισμού, περίπου δυο αιώνες νωρίτερα. Από εκείνη τη δεκαετία υποτιθέμενες οικουμενικές αξίες και πανάρχαια κριτήρια εξετάζονται ιστορικά και αμφισβητούνται φιλοσοφικά. ― Νέα στήλη του ΒΑΣΙΛΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ

{ Κλίμακες }

«Ο Μέγιστος Ύφαλος»

Το ποίημα, αυτή η αυτεξούσια ταυτολογία, είναι το ποίημα. Προσυπογράφεται ή διαγράφεται. Στην ποίηση δεν χωράει μεταποίηση. Δεν υπάρχει μεταποίηση του ποιήματος, διότι «δεν υπάρχει η μεταγλώσσα». Η ρήση του Λακάν: «Ιl n’y a pas de métalangage», στην οποία προσαρτώ το κεντρικό απόφθεγμα από τα «Βραχέα και Μακρά» του Κακναβάτου: «Η ποιητική πραγματικότητα δεν είναι αναγώγιμη σε κάτι έξω απ’ αυτήν. Είναι η ίδια η ποίηση», εισάγει μία αινιγματική φράση του Χέλντερλιν: «Είμαστε ένα σημάδι χωρίς ερμηνεία». Σε ό,τι με αφορά, τον αστερισμό αυτών των τριών αποφάνσεων του Λακάν, του Κακναβάτου και του Χέλντερλιν, τον αντιλαμβάνομαι ως κατηγορική επιταγή ενός: «Μη με σχολιάσεις, διότι η ποίησή μου δεν έχει λόγο υπάρξεως πλην του εαυτού της. “Το αναφερόμενο” δεν με αφορά, όποτε η ανάγνωση που θα επιχειρήσεις, μόνον ως κίνηση που υποσκάπτει την απουσία μου μέσα στην παρουσία του έργου μπορεί να επιτευχθεί. Διάβασέ με, λοιπόν, με μια ματιά. Σάρωσέ με. Κι αν θελήσεις να προσθέσεις κάτι, δεν θα έχεις καταλάβει τίποτα από το παιχνίδι μου. Αν ζητάς ένα συμπλήρωμα ανάγνωσης και γραφής, μόνον μέσα στην αναγκαιότητα του ανόητου παιχνιδιού πρέπει να το αναζητήσεις. ― ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΛΤΣΟΣ (για τον Έκτορα Κακναβάτο)

{ Κλίμακες }

Τα πνεύματα των Χριστουγέννων

Κάθε Χριστούγεννα, χρόνια τώρα, μια περίεργη ομάδα τριγυρνά στις ταραγμένες περιοχές της γης, πότε ορατή και πότε αόρατη αφήνοντας δώρα παράδοξα για μέρες γιορτινές. Τα Χριστούγεννα του 2025, βρέθηκαν στην άμοιρη Παλαιστίνη, μετά τράβηξαν για το Θιβέτ και την Μιανμάρ. Στην συνέχεια πέρασαν με τρόπο μαγικό στα χωριά των Ζαπατίστας, πέταξαν προς την Ουκρανία και, ανήμερα των Χριστουγέννων, βρέθηκαν στην Αθήνα. Μπροστά πήγαιναν ο «Τσουμπ» και ο «Βάκουλα» του Gogol, ακολουθούσαν ο «Μολυβένιος στρατιώτης» και το «Κορίτσι με τα σπίρτα» του Andersen, o «Γιάννης ο Βλογημένος» του Κόντογλου, ο «Εμπενέιζερ Σκρουτζ» του Dickens, «η Νέλλη» και η «Μαλάνια Τιχόνοβνα» του Chekhov, η «Θειά-Αχτίτσα», η «Διαλεχτή», η «Θοδωριά» και ο «παπα-Φραγκούλης» του Παπαδιαμάντη, λίγο πιο πίσω «Το παιδί με το απλωμένο χέρι» και ο «Γιούλιαν Μαστάκοβιτς» του Dostoevsky, η «Παναγία» του Καρκαβίτσα, ο «Άσημος συγγραφέας» του Hoestlandt και «Τα φαντάσματα» του Lowndes» μαζί με το «Χριστουγεννιάτικο τέρας» της Krailing. Πιο πίσω γινόταν ένας χαμός. Κάτασπροι μονόκεροι των Χριστουγέννων έτρεχαν δεξιά και αριστερά, χιονάνθρωποι μετέφεραν ζαχαρωμένα σπιτάκια, βασιλοπούλες πανέμορφες τραγουδούσαν πάνω σε ελέφαντες, ξυλοκόποι κρατούσαν ελατάκια με κόκκινα σκουφιά, ενώ δεκάδες λυκάκια και καλικάντζαροι γυρόφερναν εδώ και εκεί παίζοντας πότε με τον Σποτ και πότε με τα αστεράκια που έλαμπαν πάνω στο μεγάλο χριστουγεννιάτικό δένδρο και κρατούσαν εναλλάξ, πότε η θεία Αχτίτσα και πότε το παιδί με το απλωμένο χέρι. ―ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΣΧΟΣ

{ Δοκίμιο }

Ο Κωστής Παλαμάς και η ποιητική της «γραμμένης φλόγας»

«Ασύγκριτη, αβασίλευτη και πάντα μοναχή» η μορφή της εκάστοτε Μούσας του Παλαμά, ως ενσάρκωση, ως εναλλακτική της παρουσίας τής ιδανικής γυναίκας-έμπνευσης υποβάλλει και συνέχει τους στίχους του. Για τον ποιητή η αλληλεπίδραση με την εκάστοτε Μούσα πυροδοτεί το κοίταγμα των πραγμάτων με τη συνδρομή της έντασης, όπως θα σημειώσει ο ίδιος, δηλαδή «απ’ τη βαθιά και ωραία τους όψη, που είναι η μόνη αληθινή», συλλαμβάνοντας την «πλατωνική ιδέα πολύ περισσότερο από τα πρόσωπα και τα ορατά τριγύρω παρά από τα ιδεατά από πάνω». Η μορφή της Μούσας, και όλα όσα αυτή εκκινεί ως παρουσία, εγκαθίστανται κάτω απ’ το δέρμα της ύπαρξής του, των περιστάσεων του βίου του, πίσω από τις μορφές των πραγματικών προσώπων της ζωής του, καταυγάζοντας κάθε δημιουργικό σκοπό ως μία εκ νέου ανασύσταση της γλώσσας, των μέσων που διαθέτει ένας ποιητής για να κοιτάζει τον κόσμο κατάματα σε όλη την εσχατολογική αλήθεια του, συν-κινώντας, δηλαδή συντονίζοντας και εξυψώνοντας στον παλμό της ίδιας συχνότητας την ύπαρξή του στο σύνολό της. ―ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΩΤΟΥΛΑ (για τον Κωστή Παλαμά)

προβολές

{ Πυξίδες }

14 μικρομυθοπλασίες

Το παράδοξο στο έργο της της Elphick είναι ότι δεν περιλαμβάνει δυστοπικά κείμενα, δε φέρει σημάδια ενός κρανίου τόπου, όπως θα περίμενε κανείς. Ούτε περιλαμβάνει κείμενα οδοδείκτες προς μια σύγχρονη Βαβέλ μετριοπαθούς απάθειας, τα οποία στη διεθνή κριτική ερμηνεύονται ως σημεία των καιρών, και στην περίπτωση της Elphick ίσως θα ερμηνεύονταν ως αφήγηση εξισορρόπησης και αποκατάστασης έπειτα από χιλιάδες νεκρούς, αγνοούμενους και πολυετή ανελευθερία λόγου. Αντιθέτως, το έργο της εστιασμένο συνολικά στη σύντομη πεζογραφική φόρμα, με μεστή γλώσσα, με τη σιωπή ως δομικό στοιχείο στις μικρομυθοπλασίες της, τις ελλείψεις ως ρωγμές στην αφήγηση απ’ όπου διεισδύει φως, την αποσιώπηση ως συνειδητή επιλογή για ανοιχτό και συνεχές κάλεσμα σε συνεργατική ανάγνωση για την ολοκλήρωση του νοήματος των κειμένων της, μας καλεί για αρμονική συμβίωση και εξωστρέφεια. Μας δεξιώνει στο χώρο της, εκεί όπου η συνέργεια, η ενσυναίσθηση και η νόηση είναι δίκτυο, η έντυπη και η ψηφιακή καλλιέργεια της μικρομυθοπλασίας είναι επίσης δίκτυο, και όλα τα πεδία με τη διασταύρωσή τους με την ψηφιακότητα αποκτούν νέα δυναμική. Χαρακτηριστικό της γνώρισμα που αντανακλάται και στις πολυάριθμες διεθνείς ανθολογίες μικρομυθοπλασίας που έχει επιμεληθεί στο ηλεκτρονικό περιοδικό Brevilla, προσδίδοντας στο είδος ιδιαίτερη κοινωνική και πολιτική διάσταση. ― Σ. ΝΤΕΡΤΣΑΣ-Δ.Ι.ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ για την Λίλιαν Έλφικ

{ Διερευνήσεις }

Απαράδεκτο ερώτημα

Υπάρχει μια ακατάπαυστη αναδιατύπωση η οποία δεν είναι ικανοποιητική, δεν επηρεάζει απολύτως τίποτα, κι αυτή είναι η αίσθηση ουσίας που προκαλεί η έλλειψη ουσίας. Αυτό ήταν κάτι που γνώριζαν και έθιξαν σχεδόν όλοι οι σημαντικοί άνθρωποι στο παρελθόν, κάθε κλίμακα αξιών που δεν περιέχει «αναζητούμενο περιεχόμενο» δεν είναι παρά ένα σύνολο από βαθμίδες εξαλειπτόμενων πραγματικοτήτων. Ακόμα και μια διασύνδεση με την αποκαλούμενη αρχέγονη υπαρξιακή εμπειρία, που δεν εκτείνεται ως αυτή από το άκρο της σύγχρονης σημασίας ενός εγγενούς αρχετύπου μα διενεργείται ως μεταφορικός συντελεστής κοινής σημασίας ―από το ένα άκρο ως το άλλο―, δεν καθίσταται ποιητική μα λεκτικώς εμπειρική. Θα μπορούσε να ήταν ποιητική εάν δεν χρειαζόταν να εκταθεί, η ποίηση δεν είναι διασυνδετική διαστολή ή αποσυνδετική συστολή, αντιθέτως, είναι περιεχόμενο μεταξύ αέναων άκρων. Ό,τι βοηθά τον άνθρωπο να αντέχει στον Χρόνο είναι το αντικείμενο της αυταπάτης του, κι όχι κατά το δυνατό μα δεόντως. Αυταπατάται γιατί φέρει αιτιότητα προς την αλήθεια. Στην αιτιότητα, στο περιεχόμενο της αιτιότητας, εκπηγάζει η «δημιουργία». ― ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΕΙΒΑΔΑΣ

{ Ζωολογικός Κήπος }

Ο σκύλος απέξω

Με ρωτάει, «Υποπτεύεστε κάποιον απ’ τον οικογειακό σας περίγυρο»; Της λέω, «Τι περίγυρο; Είμαστε μόνοι μας, ο άντρας μου κι εγώ.» Με διακόπτει: «Δε μπορούμε να συνενοηθούμε έτσι, μ’ αυτό το σκυλί να γαβγίζει συνέχεια, μήπως μπορούμε να περάσουμε μέσα;» «Εσείς είπατε να μην ανοίγουμε σε κανένα», του λέω κι εγώ. «Εμείς είμαστε αστυνομία», προσθέτει η άλλη. «Τέλος πάντων», υποχωρώ, «αλλά να βγάλετε τα παπούτσια σας!» Αυτή φοράει στολή, αυτός μια καμπαρντίνα. «Εδώ βλέπω ότι λάβαμε παράπονα για το σκυλί», μου λέει αυτή, κρατώντας ένα χαρτί. «Για το σκυλί ήρθατε», της κάνω, «ή για τον δολοφόνο;» ― «Ο σύζυγός σας μας είπε ότι δεν γαβγίζει ποτέ.» Της λέω, «πότε του μιλήσατε;» «Στο χώρο της εργασίας του», μου απαντάει. «Εδώ είναι οι ημερομηνίες των φόνων. Κοιτάξτε τις προσεκτικά. Μπορείτε να μου πείτε πού βρισκόταν ο άντρας σας στην καθεμία;» «Σπίτι», της λέω, «πάντα σπίτι». «Οι πληροφορίες μας λένε ότι συχνά βγαίνει έξω», επιμένει αυτή. «Ναι, με το σκυλί. Ξέρετε από σκυλιά», τη ρωτάω. «Καμιά φορά πρέπει να τα πας για την ανάγκη τους, με το συμπάθιο.» ― «Κι η χωματερή; Είδαν το φορτηγάκι του.» ― «Δεν ανακατεύομαι με το φορτηγό, δικό του θέμα. Αν και συχνά αναγκάζομαι να μοιραστώ το πίσω κάθισμα με το ζωντανό.» Εντωμεταξύ ο άλλος με την καμπαρντίνα δε λέει λέξη, μόνο κοιτάει γύρω μ’ ερευνητικό βλέμμα. Ξαφνικά σηκώνεται: «Μπορώ να πάω στην τουαλέτα;» «Τώρα;» του κάνω, «Να περιμένεις να βάλω πρώτα ένα κάλυμα.» ― ΑΛΑΝ ΜΠΕΝΕΤ (σε μετάφραση Κ. Μαντζάκου)

{ Θέατρο }

Η πλάνη της συγκίνησης, η ευθύνη της σκηνής και τα ράμματα της «Μοδίστρας»

Η κοινωνική τελετουργία του χειροκροτήματος, διατείνεται ο Goffman, είναι μέρος ενός ευρέως αποδεκτού πολιτισμικού «σεναρίου» (ή άγραφου «συμβολαίου») που περίπου υπαγορεύει τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται να (εκ)δηλωθεί δημόσια. Ιδωμένη μέσα από αυτό το πρίσμα μια πιθανή απουσία χειροκροτήματος μέσα στην αίθουσα πολύ εύκολα μπορεί να εκληφθεί/ερμηνευτεί ως μια σαφέστατη αντικοινωνική στάση, παρά ως κριτική. Με άλλα λόγια, ο Goffman βλέπει το χειροκρότημα ως «κοινωνικό καθήκον», και όχι ως προσωπική εμπλοκή/τοποθέτηση. Στη σκέψη του το κοινό δεν αντιδρά απλώς, παίζει κι αυτό τον ρόλο του. Η στιγμή του χειροκροτήματος του επιτρέπει να «ανέβει» συμβολικά στη σκηνή, να συμπληρώσει τη δραματική αφήγηση, να επικυρώσει τη συνθήκη του θεάματος, να γίνει μέρος της παράστασης, δηλαδή, να γίνει «θεατρική πράξη», ένα «μετα-θεατρικό» συμβάν που ολοκληρώνει την παράσταση και την αποδίδει πίσω στην πλατεία ως εμπειρία κοινότητας. Για τον Goffman ένα κοινό που χειροκροτεί δεν είναι μόνο κοινό που εγκρίνει· είναι κοινό που «παίζει ρόλο», που επιτελεί τη συλλογική του ταυτότητα μπροστά στους άλλους. Πολλές φορές το κοινό στο οποίο αναφέρεται Goffman δεν χειροκροτά καν το ίδιο το έργο, αλλά τη νοσταλγία που αυτό προκαλεί; Χειροκροτά ό,τι γνωρίζει ήδη, όχι αυτό που μόλις βίωσε. ― ΣΑΒΒΑΣ ΠΑΤΣΑΛΙΔΗΣ